Urrian GOZO II eskola elikadura osasungarria eta iraunkorreko nazioarteko jardunaldiak egin genituen Bilbon. Hiru egunetan zehar Euskal Herriko, Estatuko, Chileko, Mexikoko eta, besteak beste, Italiako elkola elikaduraren eraldaketan inplikatutako erakundeetako ordezkari instituzionalak, politikoak eta sozialak, gure esperientziak eta jakiturak partekatu genituen, eskola elikadura eredu osasungarriago eta iraunkorrago batera hurbiltzeko xedez.

1. Atala

Erakunde publikoak elikadura osasungarri eta iraunkorraren eragile gisa

Jantoki ekologikoak Gasteizko udal haur-eskolen sarean. María Breda Ulibarri, Lehen Haurrentzako Hezkuntza Unitateko arduraduna (Gasteizko Udala)

Gasteizko Udalaren ordezkariak erakutsi zuen posible dela elikadura osasuntsu eta iraunkor baten aldeko politika publikoak egitea, eta hori erakusten ari da Gasteizko bost udal haur-eskolen kudeaketan.

Horietako hiruk sukaldea dute eta instalazio horietan egindako menua sukalderik ez duten bi zentroetara eramaten da. Sukaldeetan udal langileak dituzte eta laguntzaileentzako kontratu bat. Guztira, 1 eta 2 urteko 186 plaza dituzte.

2018ra arte erosketak inguru horretan egiten ziren, baina kontratazio publiko bat egiteko beharraz jabetuta, eta Carasso fundazioaren dirulaguntza bati esker, Menjadors ecològics enpresaren aholkularitza izan dute menu berriak berrikusteko eta proposatzeko (fruta eta barazki fresko gehiago, zereal integralak, animalia-proteina gutxiago eta ez hain arrautzeztatuak, baita goizean fruta sartzea ere), eta hezitzaileen, sukaldeko langileen eta familien prestakuntza jaso dute.

Halaber, Menjadors laguntza ere izan dute pleguak egiteko, eta une honetan hiru lotetan banatuta daude. Ez dute lortu ekoizleak zuzenean erakartzea (banatzaileak bakarrik), eta irizpide hauek erabiltzen dituzte: freskotasuna, ontziratzea, CO2 isurtzea, hurbiltasuna eta lastertasuna ustekabeen aurrean.

Bideo honetan informazio gehiago eskuratu dezakezue: https://www.youtube.com/watch?v=autN4PvZoYk

Elikagaien publizitatea arautzen duen Portugalgo Legea. Sofía Mendes, O Centro de Estudos e Investigação em Dinâmicas Sociais e Saúde (CEIDSS – Portugal)

2006an hasi ziren Portugalen elikadurarekin lotutako politika publikoak, obesitatea osasun-arazotzat hartu zelako. 2012an, elikadura osasungarria sustatzeko programa nazionala jarri zen abian, Osasun Ministerioaren lehentasunezko programetako bat. Azken hamarkadan nutrizioaren gaiari buruzko kezka agertu da.

Publizitatea arautzen duen Legea 16 urtetik beherakoentzat da. Elikagaien publizitateak erosketetan eta jateko orduan eragina duela jakitun. Oso prozesu luzea izan zen, azkenean 2019an onartu zen arte.

16 urtetik beherakoei zuzendutako elikagai eta edari ez-osasuntsuen publizitatean murrizketak dakartza. Ezin da publizitate hori eduki hemen:

• Eskola inguruetan.
• Jolas lekuetan
• Eskola eta jolas lekuetatik 100 metrotara.
• Kultura-, kirol- eta aisialdi-jarduerak dauden lekuetan.
• Haurrei zuzendutako programen aurretik eta ondoren (30 minutu).
• Zinemak
• Argitalpenak: webgunea, sare sozialak…

Iragar daitekeenaren eta ez daitekeenaren sailkapen bat dago. Bere eragina 5 urtean behin ebaluatu behar da. Aurretiazko ondorio batzuek erakusten dute oraindik asko dagoela egiteko, batez ere eremu digitalean.

Valentziako Elikadura Kontseilua: tokiko nekazaritzako elikagaien sistema jasangarriagoa, osasungarriagoa eta bidezkoagoa sustatzea. Alejandro Ramón Álvarez, Valentziako Consell Alimentari Municipalaren ordezkaria eta batzordekidea. (Valentziako Udala)

Valentziako Udal Elikadura Kontseilua 2015ean sortu zen, eta Estatuko lehena izan zen. 2019az geroztik, Baratze, Nekazaritza eta Elikadura Iraunkorreko Zinegotzigoa ere badu, eta elikadura iraunkorrari buruzko atal bat du.

Kontseilua kontsultarako eta parte hartzeko organoa da, eta eragileek beren proposamenak egin diezazkiokete Administrazioari, agenteek harremanetan jar daitezen. Irabazi asmorik gabeko 40 elkarte ditu.

Gaien/lantaldeen arabera antolatuta dago. Gaur egun, zortzi dira, erosketa publiko eta elikadura jasangarri gisa, merkaturatzeko bide laburrak, artisau-arrantza, trantsizio ekologikoa eta elikadura eta klima-aldaketa, besteak beste.

Erosketa publikoko taldearen lanari esker, eskola-jantokietako pleguak aldatzea lortu dute. Lehen, enpresa ekonomikoenari esleitzen zitzaion zerbitzua; orain, irizpide ekologikoak, hurbiltasunekoak eta sasoikoak sartu dituzte. Dagoeneko lau ikastetxe daude parametro horien arabera funtzionatzen dutenak.

Zuzeneko salmentako lau gune berri ere badaude, non nekazariek bitartekorik gabe saltzen duten. Era berean, elikagaiak alferrik galtzea lantzen ari dira, baita harrotzea ere. Pandemian zehar, saski solidarioak banatu zitzaizkien arriskuan zeuden pertsonei.

Sailaren aurrekontuaren % 25 lantalde horiek proposatutako jardueretarako da.

Elikagaien kontratazio publikoa Brasilgo eskola-jantokiak eraldatzeko tresna gisa. Luana Swenson, FAOko kontratazio publiko iraunkorrerako politikan eta legerian aditua

Luana Swensonek, kontratazio publikoan adituak, eskola-jantokietako erosketa jasangarriaren gaia jorratu zuen. Frogatu zuen erosketa publikoak eragina izan dezakeela familien kontsumo-jarraibideetan eta onura ekonomiko, sozial eta ingurumen-onura ugari lor ditzakeela.

Eskola-elikagaien erosketa publikoa zeharkako tresna bakarra da, eta hainbat testuingurutan aplikatu daiteke. Europan ingurumenari eman zaio lehentasuna, eta Afrikan eta Latinoamerikan, berriz, alderdi ekonomikoari eta sozialari eman zaio lehentasuna (garapen ekonomikoa eta nekazari txikien inklusioa). Baina hau aldatuz joan da.

Potentzial handi hori gorabehera, erosketa publiko jasangarria sartzea ez da batere erraza, zeren eta zer erosi, nori erosi eta zer ekoizpen mota erabakitzea politika publikoen mende baitago. Baina baldintzatzaile batzuen mende ere badago: esparru politiko eta instituzionalak, eskaintza, eskaria eta monitorizazio eta ebaluazio sistema fidagarri eta sendoa.

Legezko alderdia kablea da, lerrokadura bat egon behar baita erosketa publiko iraunkorraren eta politiken artean.

Brasilen, 2019az geroztik, eskola-elikadurari buruzko programa nazional bat dute. Programa horrek bi onuradun mota ditu: haurrak eta bertako nekazariak eta enpresaburuak. Lege horrek eskola-jantokien aurrekontuaren % 30 nekazari eta ekintzaile txikiei erosteko erabiltzera behartzen du. Gainera, erosketa publikoaren araudia salbuesteko aukera ematen du, eskola-elikagaien erosketa publikoaren ehuneko bat ekoizle mota bati gordez (lokalak, ekoizle kalteberak, ekoizle agroekologiko eta organikoak, ekoizle taldeak).

Legeaz gain, bada ikuspegi holistiko bat eskariarekin lotutako alderdiak kontuan hartzen dituena: deialdia tokiko nekazariei egokituta dago, betekizun sinplifikatuak daude, urratsez urrats gida bat dago eta finantzaketa legez bermatuta dago. Hornidurarekin lotutako tresna batzuk ere badaude, hala nola finantzaketa lortzeko programa bat eta prestakuntza.

Emaitzen ebaluazioak erakutsi du:

• Eskoletan elikagai osasuntsuen kopuruak gora egin du.
• Produkzioaren dibertsifikazioa handitzea.
• Elikagaien segurtasuna areagotzea.
• Praktika agroekologikoak hartzea.
• Erakundeak indartzea eta garatzea.

Beste herrialde batzuek Brasilen esperientzia arrakastatsuari erantzun diote, udalerrien eta eskualdeetako gobernuen konpromisoari esker lurraldearen % 30era iritsi baita.

Informazio gehiago: https://www.fao.org/family-farming/detail/en/c/1470665/

Mahai honen hitzaldiak ikusi: https://www.youtube.com/watch?v=FU6a3uRsW0A

 

2. atala

Politika publikoak elikadura-kontsumo osasungarriago eta iraunkorrago baterako

Elikadura Segurtasunaren eta Nutrizioaren Espainiako Agentzia (AESAN), Espainiako Kontsumo Ministerioa. Isabel Peña-Rey, Zuzendaria

AESANeko zuzendari exekutiboak Agentzia honen elikadura-politika publikoei buruz hitz egin zuen. Gaur egungo egoera testuinguruan kokatuz ekin zion hitzaldiari: osasungarriak ez diren dietak dira mundu mailako gaixotasun-zamarik handiena, elikagaien ekoizpena da ingurumen-aldaketa globalen arrazoi nagusia, eta ekoiztutako janariaren herena ekoizpen- edo hornidura-katean galtzen da edo kontsumitzaileek eta txikizkariek alferrik galtzen dute.

AESANek eremu hauetan lan egiten du:

• Obesitateari buruzko azterlanak: horien artean, Aladinoren lau edizio.
• Dietetikaren eta jarduera fisikoaren arloko
• Elikadura-eremuak kontrolatzea eta ikuskatzea, besteak beste, eskola-jantokiak, autonomia-erkidegoekin batera lan eginez (menuei buruzko gomendioak). Une honetan, gomendio horiek jasotzen dituen Errege Dekretua egiten ari dira, bai eta autonomia-erkidegoei erosketa publikoa egiten laguntzeko helburua ere.
• 16 urtetik beherakoentzako elikagaien eta edarien publizitatea murriztea.
• Etiketak birformulatzea.
• Elikadura osasungarria sustatzeko zerga-politika.
• Herritarrak informatzea eta sentsibilizatzea.

Conselleria de Sanitat Universal i Salut Pública, Generalitat Valenciana. Isaura Navarro, Osasun Publikoko Idazkari Autonomikoa

Navarrok Valentziako Generalitatea menu osasungarrietarako irizpideak arautzen dituen dekretuaz hitz egin zuen. Dekretuak, besteak beste, honako hauek jasotzen ditu:

• Debekatutako elikagaiak ezartzea, vending-etan, adibidez.
• Familien eta eskola-kontseiluen informazio-eskubidea.
• Kontrolak eta ikuskapenak.
• Hondakinak prebenitzeko plana.
• Hondakinak birziklatzeko eta murrizteko bermeak.
• Elikagai ekologikoen % 15, fruta eta barazki freskoen % 50, sasoiko produktuen % 50.
• Erosketa publikorako irizpideak, prezioan % 20 gehienez.

Mahai honen hitzaldiak ikusi: https://www.youtube.com/watch?v=CjVAhRWOThg

 

Elikadura-eredua eraldatzen duten politikak

Elikagaien nutrizio-konposizioari eta publizitateari buruzko Txileko legea. Fernanda Mediano, doktoratu ondoko ikertzailea, Global Food Research Program. University of North Carolina at Chapel Hill

Portugalekin batera, Txile da haurrei zuzendutako elikagaiak arautzen dituzten politika nazionalak dituen herrialde bakarra. Medianok azaldu zuen nola funtzionatzen duen 2016an onartu zen lege horrek, zehazki, elikagaien nutrizio-osaerari buruz ohartaraztea helburu duen lege horri buruz egiten ari diren ebaluazioari buruz.

Txileko legeak nutrizio-profil bat definitzen du (ontziratutako produktuetan ohartarazteko etiketatzea), eta publizitate-murrizketak eta mota guztietako elikagaiak eskoletan saltzeko debekua ezartzen ditu.

Publizitateari dagokionez, 14 urtetik beherako haurrei zuzendutako marketinean hainbat murrizketa daude. Horrela, Txilen kinder arrautzak ez du sorpresarik barruan, eta osasuntsu ez dauden elikagaien publizitatea mugatuta dago haurrentzako programazioan.

Legearen eraginaren ebaluazioa oso garrantzitsua da, eta hainbat unibertsitate ari dira egiten. Besteak beste, supermerkatuetako elikagaiei argazkiak atera, telebistak emandako bideoak ikusi eta familiak eta nerabeak elkarrizketatu.

Emaitzen arabera, industriak nahiko ondo erantzun zuen, bai etiketetan, bai publizitatean. Telebistan elikagai osasungaitzen publizitatea ere murriztu egin da. Ekoizleek produktuak aldatu dituzte, batez ere azukreagatik eta sodioagatik, baina edulkoratzaileen erabilera handitu egin da. Amek, berriz, zigiluak erabiltzen dituzte beren seme-alaben eraginez hautuak aldatzeko. Eskoletako kioskoetan ere murriztu egin da elikagai osasungaitzen salmenta.

Kontsumitzailearen boterea Mexikon elikadura eraldatzeko. Alejandro Calvillo, El poder del Consumidor proiektuko zuzendaria

Calvillok Mexikoren egoeraz hitz egin zuen, Latinoamerikan ultra prozesatutako produktuen kontsumitzaile nagusia baita. Izan ere, bertan jaiotako 2 haurretatik batek diabetesa izatea espero da. Obesitatea eta diabetesa murrizteko helburuetako bat edari azukredunen kontsumoa murriztea da, eta, horretarako, herritarrak kontzientziatzeko eta komunikatzeko kanpaina hasi zuten.

Kanpaina arrakastatsuenak mezu hau zeraman: 12 koilarakada azukre emango zenizkieke zure seme-alabei? Kanpainaren helburua, Latinoamerikako akademiaren eta OMEren laguntzarekin, edari horien zergak igotzea zen.

2014an % 10eko zerga ezarri zitzaien edari azukredunei (adituen gomendioa % 20koa zen). Txiletarraren antzeko etiketa bat sartzea ere lortu zen.

Publizitatearen erregulazioa eta lobby-en papera ere kontatu zituen, haien interesak babesteko, baita elikagaien salmenta eskoletan ere. Horretarako, “Nire eskola osasungarria” plataforma jarri zuten martxan, eskola-komunitateak lege hori betetzen dela zaintzera gonbidatzen dituena.

Calvillok bidean aurkitu dituzten oztopo batzuk kontatu zituen: Coca Colaren kontrapropaganda, bere mugikorraren espioitza, etab.

Bi esperientziek, Txilek eta Mexikok, nazioarteko sareak sortzearen eta nazioartean inspiratzeko araudiak izatearen garrantzia erakutsi zuten.

Mahai honen hitzaldiak ikusi: https://www.youtube.com/watch?v=2bRLKU3eKm4

 

Lehen sektorea eskola-elikaduraren aldaketaren ardatz gisa

Baserritarrak eskola-elikaduraren aldaketaren eragile gisa. Amets Ladislao, Etxaldeko emakumeak

Amets Bizkaigane kooperatibako kidea da, eta zuzenean esneki ekologikoak saltzen ditu eskoletan, besteak beste, Gernikako Allende Salazar eta Laukariz eskoletan.

Ikastetxeekin harreman zuzena izateak haurrekin harreman hurbila izatea eta ikasturte osoan zehar salmenta bermatzea ahalbidetzen du. Gainera, baserria hirira hurbiltzen dute eta familien erosketa pribatuan eragitea lortzen dute.

Ikastetxeak hornitzeko ekoizleak antolatzearen konplexutasuna aitortzen du, eta tokiko eta eskualdeko antolaketa aldarrikatzen du.

Elikadura subiranotasunaren aldeko sareak sortzen Debagoienan. Ainhoa Narbaiza, Ereindajan, Ereindajan

Ereindajan hurbileko eta sozialki bidezko kontsumo-ereduak garatzea eta indartzea helburu duen proiektua da. Une honetan bi salmenta-gune dituzte, Arrasaten eta Bergaran, eta kontsumitzaileak eta ekoizleak hurbiltzen dituzte.

Tokiko ekoizpena eta ekoizpen ekologikoa lehenesten dira. Produktuen % 20 bertakoa da eta % 80 Euskal Herrikoa. Kooperatiba ekoizleek (30 pertsona) eta kontsumitzaileek (700) osatzen dute. Berariazko batzarrak egiten dituzte gai bakoitza lantzeko, urteko batzar orokorraz gain.

Eskola-jantokietara hurbildu dira eta hiru proiektu dituzte martxan. Gainera, hamaiketako osasuntsua egiteko proiektua jarri dute martxan. Familia bakoitzak 6 € ordaintzen ditu hilean, frutaz, ogiaz era olioz egindako bazkari osasungarri baten truke.

Elikagaien erosketa publikoa: Elikadura subiranotasunaren garapenerako tresna. Marijo Imaz, Urduñako elikadura-estrategia teknikaria

Desindustrializazio-prozesu baten ondorioz, Urduñako Udalak lehen sektorea garatzeko plan estrategiko bat jarri zuen abian. Beste esperientzia arrakastatsu batzuetatik ikasi zuten eta lortutako ezagutza guztiarekin esperimentatzen hasi ziren.

Urduñako eskolak sukalderik ez duen arren, sukaldea du eskolaren ondoan dagoen egoitzan. Horrela, udal-sukaldaritza bati buruz hitz egiten hasi ziren. Proiektu horrek beste elikadura-modu bat planteatzen zuen, eta 2014an Estatu osoko lehena izan zen hornidurak irizpide ekologikoen arabera eta prezio justuen arabera lizitatzen. Egoitzako 50 menuez gain, 2018tik hona eskolako 130 menuak prestatzen dira.

Une honetan elikagaiak alferrik galtzea aztertzen ari dira, urtean 7600 € aurreztuz.

Mahai honen hitzaldiak ikusi: https://www.youtube.com/watch?v=Z4SQJB1-grE

 

Eskola-elikadura osasuntsu eta iraunkorrerako bideak

Elikagai ekologikoak Nafarroako eskola jantokietan. Silvia Larrañeta, CEPAEN

Nafarroak kontratazio publikoari buruzko foru lege bat du (EAEk ez du), eta horrek kontratazio publikoan nahitaezko irizpide puntuagarri batzuk sartzera behartzen du.

Larrañetaren ustez, eragin politikoa funtsezkoa da eskola-elikadura eraldatzeko. Horretarako, bi erakunde dituzte: Jangela (guraso elkarteak biltzen dituen erakundea) eta Nafarroako erosketa publikoaren eta elikadura-subiranotasunaren taldea. Gainera, erreferentziazko bi plegu dituzte: Iruñeko udal haur-eskoletakoak (1000 menu) eta eskualdeko jantokietakoak (7.500 menu, hilabetean bi aldiz lekale ekologikoa eta sasoikoa izan behar dute, eta 100etik 20 puntu ematen ditu produktu freskoa, ekologikoa eta hurbilekoa sartzeagatik).

CPAENek hainbat haur eskola, itundu eta publiko, lagundu ditu Top 5 elikagaiak (elikagai ekologikoak, tokikoak, freskoak, sasoikoak eta lehen sektoreak hornituak) eta nutrizio irizpideak sartzen.

Sektorea egituratzeko bi aliatu dituzte: Ekoalde pilaketa-zentroa eta Hazialdeko nekazari ekologikoen kooperatiba.

Zeharkako sentsibilizazioa ere egiten dute, gosari osasungarriei buruzko argilapenekin, familietako otorduekin edo guraso-elkarteei zuzendutako jangela osasungarri eta jasangarrietarako eskuliburu baten argitalpenekin.

Ekonomia zirkularra Balearretako Eskola Elikaduran. Noemi Garcia, Menorca al Plat proiektuko zuzendaria

Proiektu honen helburua eskola-jantokiek produktu fresko, lokal, sasoiko eta ekologiko gehiago izatea izan da. Bertan hiru catering txikik parte hartzen dute, ikastetxe batzuetako sukaldeetan kozinatzen dute eta handik besteetara banatzen dituzte menuak. Guztira 22 zentro dira (700 menu).

Proiektua abian jarri zen eskoletan ematen ziren menuak ebaluatu ostean. Ondorioak identifikatu ondoren, hiru ekintza mota jarri ziren abian:

• Sukaldea eta jantokia: prestakuntza, menuak (haragi-kontsumoa murriztea, lekale gehiago, plater bakarra), alferrik galtzea (10 neurri identifikatzea).
• Ekoizpena: prestakuntza, egutegia, tarifak.
• Hezkuntza-komunitatea: prestakuntza, komunikazioa (ekoizleen eta sukaldarien arteko topaketak, ikasleek menua ebaluatzea, familiei menuan izandako aldaketa guztiei buruzko informazioa ematea, etab.).

Sukaldaritza kolektibo osasungarri eta jasangarriko enpresa publikoa. Filippo Fossati, Qualità & Servizi enpresako zuzendaria (Sesto Fiorentino, Italia)

Fossatik Qualità & Serviziren esperientzia aurkeztu zuen. Qualità & Servizi Florentzia inguruko hainbat udalektako errestaurazio publikoko enpresa da. Sukalde nagusia Calenzanon dago, eta beste 11 sukalde txikiago dituzte; horietan, egunero 8.000 menu egiten dituzte haur eta lehen hezkuntzako 70 ikastetxetarako.

Eremu horretako eskola-elikaduraren aldaketa familien presioari esker gertatu zen; izan ere, esperientzia hori abian jarri aurretik, zonalde horren ikastetxeetako menuen balorazioa txarrenetakoa zen. 2017tik, enpresa honek Slow Food filosofiaren araberako menuak eskaintzen ditu: ona, garbia, bidezkoa.

Otra parte importante del proyecto es la comunicación con la comunidad educativa. Elaboran fotos de platos, recetas en vídeo y carteles para el profesorado. Realizan talleres con el alumnado, y realizan cursos para familias sobre educación alimentaria y realización de menús.

Horretarako, ekoizle-sareak jarri zituzten martxan eta horri esker orain ekoizpenaren % 62 ekologikoa da eta % 70 tokiko produkzioa. Sasoiko lau menu dituzte, kalitate handiko produktu freskoekin eginak. Antzinako menuetan erabiltzen ziren barazki, fruta, lekale eta zerealak eskaintzen dira. Horretarako, ezinbestekoa da sukaldeko langileen prestakuntza.

Proiektuaren beste zati garrantzitsu bat hezkuntza-komunitatearekiko komunikazioa da. Plateretako argazkiak, bideoko errezetak eta irakasleentzako kartelak egiten dituzte. Ikasleekin tailerrak egiten dituzte, eta elikagai-hezkuntzari eta menuak egiteari buruzko ikastaroak egiten dituzte familientzat.

Mahai honen hitzaldiak ikusi: https://www.youtube.com/watch?v=8hedmCdeTZY

 

3. atala

GOZO II jardunaldien hirugarren egunean behatokien eta hezkuntza-komunitatearen txanda izan zen. Horretarako, hiru mahai antolatu ziren, hainbat gai jorratzeko.

Elikaduraren arloko erakunde-boterea kontrolatzeko gizarte-tresnak

Lehen mahaian, erakundeek elikagaien arloan duten boterea kontrolatzeko gizarte-tresnak jorratu genituen. Mahaia honako hauek osatu zuten: Claudia Paltrinieri, eskola-menuen kalitateari buruzko rankinga egiten duen Food insider elkarte italiarreko presidenteak; Ernest Gutiérrez eta Marta Ribera, Eskubide Ekonomiko, Sozial, Kultural eta Ingurumenekoen Behatokiko kideak; eta Laura Michéle, Elikadurarako eskubidearen aldeko Munduko Sareko nutrizioaren eta elikadura-sistemen arduraduna.

Claudia Paltrinierik azaldu zuenez, Italian eskola-jantokiek udal-kudeaketa dute, eta udalaren kontrol-maila da jantokien kalitatea markatzen duena. Foodinsiderrek inkesta baten bidez, lehengaien oreka eta kalitatea neurtzen ditu, baita aukera ekologiko eta iraunkorrak ere. Paltrinierik adierazi zuen norabidea aldatzeko garrantzitsua izan zela familien presioa, baita sukaldeko langileei eta irakasleei eskainitako prestakuntza ere. Gainera, azpimarratu zuen zerbitzuaren kudeatzaileek kalitatezko eskola-jantokia bermatzeko erantzukizuna dutela, eta, horretarako, ezinbestekoa dela erakundeen laguntza.

Italian diziplina anitzeko talde bat sortu da, eta gaur egun borondate politikoa duten 18 udalekin batera ari dira aldaketak egiten, motibazio politikorik gabe ezin baitira aldaketa-proiektuak aurrera eraman. Ekintza-plan bat aurrera eraman ahal izateko puntu garrantzitsuenetako batzuk honako hauek dira: sukaldeko langileen prestakuntza, irakasleen prestakuntza eta laguntza, familien inplikazioa menuak probatzeko eta menuak baliozkotzeko, besteak beste.

Laura Michélek Elikadurarako Eskubidearen aldeko Munduko Sarea zertan datzan azaldu zuen, eta azpimarratu zuen garrantzitsua dela ahaleginak biltzea eta elikadurarako sarbideari eta elikadura-sistemarekin zerikusia dituzten borrokak lotzea. Horretarako, ezinbestekoa da egiten diren ekintzak monitorizatzea, txostenak egitea eta eskubide-urraketaren zergatietatik haratago joatea.

Observatori DESCko Ernest Gutiérrez eta Marta Ribera giza eskubideen urraketak aztertzen ari dira, eta elikadura-sisteman ekonomia-, gizarte-, kultura- eta ingurumen-eskubideak urratzen nola ematen diren adierazi zuten. Behatokitik, erakundeek kontsumo-ereduetan aldaketa-eragile gisa duten zeregina aldarrikatzen dute. Gainera, kontratazio publikoaren ondoren, dauden eragileak aztertzen dituzte, eta administrazioek zer eskatzen dieten zerbitzu publikoak ematen dituzten enpresei, gizarte-, ingurumen- eta lan-arloetan.

Gutierrezek eta Riberak azpimarratu zutenez, “elikatzeko eskubideaz hitz egiten denean, ez gara soilik janariaz ari, haziez ari gara, elikatze-katearen lehen katebegiaz, lurrerako sarbideaz, lan- eta giza eskubideez, emakumearen eginkizunaz, erantzukizun indibidual eta kolektiboaz”. Biek uste dute sistema aldatzea posible dela eta borondate politikoa egon behar dela.

Mahai honen hitzaldiak ikusi: https://www.youtube.com/watch?v=YP6O-1sLxko

 

Hausnarketa-mahaia: Nola eralda dezakegu gure eskola-elikadura ikastetxetik bertatik?

Arratsaldean bi hezkuntza mahai izan genituen. Lehenengoa hausnarketa-mahai bat izan zen, eta ikastetxean bertan eskola-elikaduraren eraldaketari buruz eztabaidatu zen. Mahai honetan Amaia Armentia Hinojal CEIP Miguel de Cervantes HLHIko (Gasteiz) eskola-jantokiko langileak, Mariasun Barrenetxea Allende Salazar HLHIko (Gernika) eskola-jantokiko arduradunak, Usue Ariz Mujika Eskola jantoki-batzordeko kideak (Bilbo) eta Endika Eibar Karmelo Ikastola IPI jantoki-batzordeko kideak parte hartuko zuten.

Amaia Hinojalek azpimarratu zuen pandemiaren ondorioz eskola-jantokien alderdi batzuk agerian geratu direla, hala nola ratio altuek eragindako lan-kargak, ordutegien murrizketa eta jantokiko langileen lanaren baloraziorik eza, ez baitira hezkuntza-proiektuaren parte sentitzen. Hinojalek jantokiko langileen lana aldarrikatu zuen eta haien hezkuntza-lana aitortzeko garaia dela. Gainera, jantokia ez dela zerbitzu osagarritzat hartu behar adierazi zuen, baizik eta ikastetxeko hezkuntza-proiektuaren parte dela.

Mariasun Barrenetxea Gernikako Allende Salazarreko jantokiaren arduraduna da, duela zazpi urte IGEak bultzatutako proiektu pilotuetako bat, egunero 685 menu eskaintzen dituena. Barrenetxeak nabarmendu zuenez, langile kontzientziatuak badira ere, etengabe aurkitzen dituzte saihesteko zailak diren oztopoak. “Batzuetan zaila da familiei dieta osasungarri baten garrantzia helaraztea. Guztiok parte hartu behar dugu elikaduraren kultura honetan, familiek eta langileek”. Gainera, ziurtatu zuen badaudela hobetu beharreko gauzak, hala nola jantokiko espazioak (ez hain zaratatsuak, atseginagoak), eta gobernuek lagundu eta sustatu egin behar dutela familien eta langileen parte-hartzea, komunitatea sortzeko.

Usue Ariz Mujika Eskolako ama eta jantokiko batzordeko kideak eskola-jantokiaren funtzionamenduari buruzko informaziorik eza salatu zuen: zer jaten den, janaria nondik ekartzen den, irizpide pedagogikoak… Jantokia zerbitzu osagarri gisa ikusten dela ziurtatu zuen, eta ez beste gela bat bezala. “Familia batzuk informazioa eskatzen dute haurrak nola dauden eta zer jaten duten jakiteko. Informazio hori eskuratzea oso zaila da, munstro eskuraezina da”, eta, beraz, uste du askotan porrot-espiritu bat barneratzen dela borrokarekin hasi aurretik. Arizen ustez, familiek uste izan behar dute boterea dutela, indibiduala eta kolektiboa, informazioa biltzeko, presioa egiteko eta antolatzeko, eskola-jantokia eraldatzeko helburua lortzeko.

Endika Eibar Karmelo Ikastolako jantokiko batzordeko kidea da, eta adierazi zuen ez dakiela nola berma daitekeen hezkuntza ona ratioek eskola-jantokietako langileei lana ondo egiten uzten ez dietenean. Gainera, ez du ulertzen pertsona horiek nola ez diren hezkuntza-proiektuaren parte. “Ez zaio garrantzi handirik ematen jantokiko zerbitzuari; gure seme-alabek jarraipena aurkitu behar diote eskola-jangelan beren hezkuntza-prozesuari”. Eibarren arabera, elikadura osasungarria eta iraunkorra eskaini behar da, baina badirudi administrazioak ez duela helburu horrekin bat egiten, “hitz politak daude, baina aldaketak ez dira iristen”. Hezkuntza batzordeak indartzeko ikerketa eta parte-hartze ekintza prozesu baten parte izan da Eibar eta, bere hitzetan, “beti aurkitzen dugu legearen talka eta ez dago benetako aldaketarik. Elikaduraren kulturaz hitz egiten da eta sentsibilizazio hori familiei helarazi behar zaie”.

Mahai honen hitzaldiak ikusi: https://www.youtube.com/watch?v=ZTs93Ry0lRU

 

Hezkuntza-komunitatea: Elikagaien pedagogiaren transformerrak

GOZO II jardunaldien azken mahaiak elikadura-pedagogian inplikatutako pertsonez bete zuen eszenatokia.

Laukariz LHIko eskola publikotik (Mungia), Yolanda Agirre eskolako zuzendari ohiak eta Oihane Rodríguez amak, jantoki batzordeko kide eta ekoizleak, Gela eta ingurua hitzaldia eskaini zuten. Laukarizen, lehen, familiek barrutik kudeatzen zuten jantokia (produktuak erostea, menuak egitea); 2006an, eskola gehienek zuzeneko kudeaketa-eredua ezarri zuten. Eskaintzen zen menua eta produktua ez zen osasungarria, eta 2014an jantokia aldatzeko aukera ikusi zuten, Bidezko Elikadura elkartearekin harremanetan jarri ziren eta 2015ean eredu osasungarriago batean oinarritutako proiektu pilotu batean parte hartzeko aukera sortu zen. 2016-2017 ikasturtetik familiak eta guraso-elkarteak jantokiaren kudeaketaz eta lan pedagogikoaz arduratzen dira, eta, horretarako, ezinbestekoa izan da jantokiko batzordea eta langile bat kontratatuta izatea. Ikastetxeak prestakuntza eskaini die irakasleei eta ikasleei, modu ludikoan eta curriculumarekin lotuta.

Ondoren, Murumendi LHI Eskola Publikoko ikasketa buru Arrate Leundak eta Biziolako Andoni Mikelarenak hartu zuten hitza. Murumendik ez du sukalderik eta garraiatutako elikagaiak iristen ziren. Jardunaldi batzuen ondoren, proiektu bat aurkeztu zuten eta bedelaren etxean sukalde bat egiteko baimena eman zien. Printzipioz otsailean sukaldea izango dute. Helburua produktu osasungarriak eta bertakoak eskaintzea da. Biziola kooperatibarekin lan egiten dute, irabazi asmorik gabeko eta gizarte ekimeneko kooperatiba, eskualdeko herritarren arteko harremanak egituratu nahi dituena eta Goierrin elikadura burujabetza lantzeko erronka ekonomiko eta sozialak dituzten proiektuak gauzatzen dituena.

Enartze Larrakoetxeak, Urduñako eskola publikoko zuzendariak, Ametsak betetzen jarraitzeko konpromisoa hitzaldia eskaini zuen. Bertan, eskolak IGEarekin batera garatzen duten proiektua azaldu zuen. Urduñan, jantokia aldatzeko kezka 2010ean agertu zen, eta hezkuntza-komunitatearekin manifestazioak egin ondoren, 2018an lortu zuten eskola hornitzen duen udal-sukaldaritzako eredu pilotu bat ezartzea. Urduñan bost urte daramatzate proiektu pilotu honekin. Ekimen hori familien ezinegonetik, udalaren ezinbesteko babesetik, sukaldeko langileengandik eta zuzendaritza-taldearen babesetik abiatu zen.

Ondoren, Jacako San Juan de la Peña Eskola Publikora joan ginen Laura Rivilla (IGE), Aurora López (eskola-jantokiko sukaldaria) eta Rosa Lafuenterekin (irakaslea eta zuzendaritza-taldeko kidea) Eskola jasangarriak elikatzen proiektuaz hitz egitera. 2016an, IGEa funtsezko presioaren agentea izan zen, eta zuzendaritza-taldeak jantokiaren kudeaketa bere gain hartzea erabaki zuen. Aldaketak egin ziren produktuen erosketan, menuen prestaketan, kudeaketan, baina aurrekontu eta langile berberekin. Azpimarratu zuten, zorionez eta beste ikastetxe batzuek ez bezala, Jacan Aragoiko Gobernuaren laguntza izan zutela. Nabarmendu zuten sukaldariak, gurasoen elkarteko amek eta jantokiko begiraleek osatutako jantokiko batzorde osatzea funtsezkoa izan zela, eta sarean eta modu konprometituan lan egiten dela.

Atsenaldi eta kafe baten ostean, Hezkuntza berrikuntza haurtzarotik hitzaldia entzun genuen Daniel Zuazagoitiarekin (Zientzia Esperimentalen Didaktika Arloko Unibertsitatea, Gasteizko Hezkuntza eta Kirol Fakultatea, UPV/EHU). Zuazagoitiak Gasteizko baratze ekologikoen sareari buruz hitz egin zuen, tresna pedagogiko eta didaktiko gisa. Arabako kanpuseko baratze ekologikoa garatzeko, EHUren, Gasteizko Udalaren, Arabako Foru Aldundiaren, ENEEKen, Kiribilore elkartearen eta Unibertsitate Landuen Sarearen laguntza izan zuten. Zuazagoitiak dioenez, etorkizuneko irakasleei baratzean ematen zaizkien eskola askotan, eta elikadurarekin lotutako erronkei eta aukerei buruz hitz egiten da. Gainera, azpimarratu zuen ezinbestekoa dela hezkuntza-komunitatea inplikatzea, ikasle kritikoak heztea eta sarean lan egitea.

Eskola jantoki OIE publikoetarako beste proposamen batzuk ere ezagutu genituen Mitxel Desousa, Unai Duran, Manuel Escudero eta Galder Novo Leioako Ostalaritza Eskolako ikasle ohien eskutik. Bakoitzaren esperientzia pertsonaletik eta prestakuntzatik abiatuta, eta familien eta ikasleen iritzia kontuan hartuta, eskola-jantokia kudeatzeko beren proiektua garatu zuten. Prestakuntza falta, janariaren kalitate eskasa, inplikazio falta, lan karga eta gastronomiaren kultura eza izan dira proiektua egiterakoan aurkitu dituzten zailtasunetako batzuk. Halaber, nabarmendu zuten beharrezkoa dela hezkuntza-komunitatea inplikatzea, proiektuaren parte sentitzea, jantokiarekin harremanetan egotea, produktuak nondik datozen jakitea eta ikasleen iritzia iritzia kontuan izatea, besteak beste.

Amaitzeko, Hegoa-EHUko Gema Celoriok eta Bidezko Elikdurako Jordi Menendezek AlimentAcción aurkeztu zuten, elikadura jasangarritasunaren aldeko hezkuntza-sarea. Helburua hezkuntza-komunitateari laguntzea da, elikaduraren gaiarekin lotutako arazoekiko kritikoak eta sentikorrak diren pertsonak prestatzeko lanean. Hezkuntza-maila guztietako proiektuak gauzatzen dira, hainbat sektorerekin lan eginez eta hezkuntza-komunitatea inplikatuz, batez ere egunero ikastetxeetan dauden irakasleei lagunduz.
Helburuetako bat da estatu mailan lan egitea, baliabide pedagogikoen, esparru pedagogikoen, tresnen eta estrategia metodologikoen trukea izan dadin, partaidetza eta lan kooperatiboa sustatzeko. Alimentaccionetik hezkuntza kalera ateratzearen eta kalea eskoletara sartzearen garrantzia nabarmentzen da, mundua aldatzen lagunduko duen elikaduraren aldaketa planteatuz.

Amaitzeko, eta GOZO II jardunaldien arrakasta ospatzeko, Ventus Sine Nomine, Juanje Silguero (flauta), Rafa Climent (klarinetea) eta Jordi Ripollek (fagota) osatutako haize hirukoteak girotutako lunch batez gozatzen dugu guztiok.

Mahai honen hitzaldiak ikusi: https://www.youtube.com/watch?v=VkC4j5VYve4