Bildarratz sailburua sustatzaile nagusia duen Hezkuntza Itunarekin bat etorriz, espero izatekoa litzateke ikastetxeak antolatzeko eta planifikatzeko irizpideak ezartzen dituen dekretu berriak funtsezko aldaketak egitea plaza publikoen plangintzari dagokionez. Zehazki, berariaz aipatu beharko luke ikastetxe publikoek hezkuntzarako eskubidea bermatzeko betetzen duten funtsezko eginkizuna, irizpide zehatzak ezarriz artikuluetan, oinarrizko legeria betetzeko eta plaza publikoak pixkanaka gehitzea sustatzeko. Izan ere, ba al dago beste modurik ulertzeko “sistemaren protagonismoa eskola publikoari dagokiola, oinarrizko erreferentzia baita ikasle guztientzako sarbide unibertsala bermatzen duelako”?

Hala ere, eta dekretu horren zirriborroak aurreko prozesuan jaso zituen kritika guztiak gorabehera, sailburuak ez du funtsezkoan zuzentzen, eta berriro huts egiten du.

Hala, Dekretuaren aldaketa honek, azalpenen atalean dio eskaintzaren planifikazioa titulartasun publikoko ikastetxeen eta itunpeko ikastetxe pribatuen osagarritasunetik abiatu behar dela, eskolatze orekatua lortzeko, funts publikoekin mantendutako plaza nahikoak daudela bermatuz.

Hori da, laburbilduz, sailburu honek bultzatzen duen hezkuntza-politika. Euskal hezkuntza-zerbitzu publikoaren elementuak hauek dira: sareen arteko osagarritasuna, ikastetxe publiko eta pribatuen arteko eskolatze orekatua eta funts publikoekin mantendutako plazak. Azken batean, hezkuntza publikoaren interesa defendatzen ez duen hezkuntza-politika.

1. Ikastetxe publikoak eta pribatuak parekatzea.

Osagarritasunaren eskemaren bidez, araudiak titulartasun bateko edo besteko ikastetxeen artean dauden funtsezko desberdintasunak desitxuratu nahi ditu, hezkuntza publikoaren existentzia eta izateko arrazoia definitzen dituzten oinarriak ahultzeko asmoz. Ikastetxe publikoek bakarrik bermatzen dute hezkuntzarako eskubidea, EAEko JANk 118/2011 epaian ebatzi zuen bezala, eta, beraz, ezin dira ikastetxe pribatuen parekoak izan, eta ez dira elkarren osagarri.

2. Eskolatze orekatua.

“Titulartasun publikoko ikastetxeen eta itunpeko ikastetxe pribatuen osagarritasunetik abiatuta planifikatzeaz” hitz egiten denean, “eskolatze orekatua lortze aldera”, iradokitzen da, plangintza diseinatzerakoan, sare publikoaren eta sare pribatuaren pisuak zenbakizko oreka edo antzeko ezarpena gorde behar dutela hezkuntza-sistema osoan. Dekretu berrian jasotako bi irizpide horiek erakusten dute sailburu honek plaza pribatuak bermatzeko asmoa duela.

Alde batetik, arau berriak xedatzen du eragin-eremuak mugatzeko irizpideetako bat “hezkuntza-pluraltasuna bermatzea” dela, eta “ahalegina” egingo dela “eremuetan eskaintza publikoa eta itunpeko eskaintza pribatua izateko, modu osagarrian”. Halaber, Administrazio publikoak ez du interes pribatua zaindu behar, eta ez du bermatu behar eskaintza pribatua dagoenik. Administrazio publikoak hezkuntza-eskubidea bermatu behar du ikastetxeen sare publikoaren bidez, baina, bitxia bada ere, hori ez da berariaz jasotzen artikuluetan.

Ildo beretik, dekretu honek dio plazen eskaintzak “jardueraren sektore ezberdinen beharrizanak” kontuan hartuko dituela, hau da, enpresa pribatuenak. Berriz ere, ikastetxe pribatuak ezartzearen aldeko jarrera argia azaltzen du. Irakaskuntzaren programazioak enpresa-interesa aintzat hartzen badu, hezkuntza-plangintzak merkatu-interesei erantzungo die, ez herritarren interes orokorrari, ez kohesio eta justizia sozialari.

Argi dago Dekretuak esplizituki jasotzen dituela eskaintza pribatua bermatzeko irizpideak, baina ez sarreran, ez artikuluetan, ez du jasotzen administrazio publikoek titulartasun publikoko ikastetxeen sarean gero eta eskola-postu gehiago sustatu behar dituztela dioen oinarrizko araudiak jasotzen duena ( LOEren 109.5 artikulua). Azken batean, hezkuntza-administrazioa hezkuntza pribatuaren sustatzaile eta aliatu bihurtzeko asmatutako araua da.

2022ko ekainean, hezkuntza-itunak berritzeko aginduaren argitalpenaren eta ondorengo ebazpenaren bidez, egiaztatu zen sailburuarentzat eskola publikoa ez dela euskal hezkuntza-sistema egituratzen duen ardatza. Sailburuak datozen urteetarako diseinatu eta onartu duen plangintzak ikastetxe pribatuen interesa babesten du, ikastetxe horiek pribilegiozko posizioa baitute, justifikatu gabeko hezkuntza-itunen kopurua emanez, ikastetxe publikoen kaltetan.

3. Euskal hezkuntza-zerbitzu publikoa.

Deigarria da dekretuak adierazpen hori behin eta berriz jasotzea eta interpretatzeko moduari erreferentzia egitea. Zalantzarik gabe, horrek ideia bat ematen du azpian dagoen ezkutuko pretentsioari buruz eta, aldi berean, gobernu-akordio bat lortzeko haren interpretazioa mugatu beharrari buruz. Oinarrizko araudiak “hezkuntza-zerbitzua emateari buruz” hitz egiten badu, zergatik ez du arau horrek modu berean idazten?

4. Eragin-eremuak.

Eragin-eremuen mugaketari eta horietako bakoitzean zentro publiko bat egoteari dagokionez, adierazi behar dugu a priori plaza publikoak bermatuko dituen gutxienekoen neurritzat hartu beharko litzatekeena beste desengainu bat bihurtu dela, iruzurra ez deitzeagatik.

Alde batetik, azken urteotan Hezkuntza Sailak ez du batere interesik agertu eskaintza pribatua soilik zuten udalerrietan ikastetxe publikoak sortzeko. Horren adibide dira Gipuzkoako bost udalerri (Irura, Anoeta, Ibarra, Lazkao eta Usurbil), 2.000 eta 6.500 biztanle bitarteko populazioak dituztenak eta hezkuntza publikoko ikastetxerik ez dutenak; bat Bizkaian (Loiu, 2.500 biztanle) eta bi Araban (Lapuebla de Labarca eta Iruraiz Gauna).

Eragin-eremu bakoitzak gutxienez ikastetxe publiko bat izan behar duela kontuan hartuta, zer gertatzen da plaza pribatuak bakarrik eskaintzen dituzten udalerri horiekin? Nola beteko du Hezkuntza Sailak arau hori? Zentzuko konponbidea dirudi ikastetxe pribatuak publiko bihurtzea edo udalerri horietan zentro publiko berriak sortzea erraztuko duen prozesu bat hastea. Ez bata, ez bestea. Hezkuntza-administrazioak modu arbitrario eta inkoherentean egin duena eragin-eremuaren perimetroa zabaltzea da, beste udalerri bateko ikastetxe publikoak eskaintza pribatua soilik eskaintzen dutenak egotea justifika dezan lortu arte.

Bestalde, gainerako eragin-eremuek badute ikastetxe publiko bat gutxienez, eta, beraz, arau hori ez da konpromiso berria Hezkuntza Sailarentzat. Gainera, eragin-eremuak daude hainbat ikastetxe publikorekin. Barakaldon, adibidez, zonakatze berriak titulartasun publikoko 12 zentro sartu ditu eragin-eremu bakar batean. Nola aplikatuko da arau hori eremu horietan? Sailak ikastetxe publiko horien etorkizuna arriskuan jarri nahi du?

5. Hezkuntza-eskaintzaren plangintza, parte-hartzea eta Eskola Maparen ebaluazioa.

Araudiaren araberako hezkuntza-eskaintza egitea ahalbidetuko duten irizpide argiak ezarri behar dira nahitaez, behar bezala planifikatu eta kontrola eta jarraipena egin behar baita. Dekretu honek, aurrekoak bezala, ez du irizpide argirik ezartzen, eta berriz ere hezkuntza-politika kontrolatzea eragozten duen arau- edo arau-hutsune baten aurrean jartzen gaitu. Benetako beharrizanetara egokitutako planifikazio-araudi baten artikuluetan jaiotza-kopuruaren ondoriozko eskolatze-beharren eta plaza-eskaintzaren arteko harremana arautu behar da, gehiegizko eskaintza saihesteko. Era berean, irizpide argiak ezarri behar ditu, plangintzatik zuzenean eratorritako eskola-segregazioa saihesteko. Zoritxarrez, dekretu berriak ez du horrelakorik arautzen.

Dekretu berrian desagertu egin dira aurreko dekretuak jasotzen zituen Jarraipenerako lurralde-batzordeak. Horien egitekoa zen urtero eskola-maparen egoera aztertu eta balizko aldakuntzak proposatzea.

Hori guztia gutxi balitz bezala, aurreko 21/2009 Dekretuak xedatzen zuen urtero eskolatze-beharretara egokitutako eskola-postuen eskaintza egitea. Dekretu berriak bertan behera uzten du eskaintza urtero egiteko betebeharra, eta, horren ordez, “aldizkako” berrikuspen bat ezartzen du; termino zehaztugabe bat, berriz ere kontrola saihestu nahi duena.

Bildarratz sailburuak azaldu beharko du atzerapauso demokratiko hori, eta zergatik eragozten duen hezkuntza-eragileek erregelamendu bidez modu aktiboan parte hartzea hezkuntza-eskaintzaren prestaketan eta haren kontrolean eta jarraipenean. Administrazio publikoak bete behar dituen kontrol-mekanismoak deuseztatzea ez da bide egokia.